Η μυρωδιά του ξύλου που σιγοκαίγεται στην ξυλόσομπα και οι παιδικές φωνές στις αυλές και τα λιθόστρωτα δρομάκια της Παλιάς Πόλης. Νιώθεις ότι ο χρόνος έχει σταματήσει, θαυμάζεις τα επιβλητικά αρχοντικά και τα σπίτια με τα σαχνισιά, άλλα αναπαλαιωμένα, άλλα αντέχουν ακόμη στο πέρασμα του χρόνου, αλλά αφημένα στην τύχη τους..
Κείμενο + φωτ.: Ντέπυ Χιωτοπούλου (hiotopoulou@gmail.com)
Πλατείες, μουσεία και πινακοθήκες, καφέ και μεζεδοπωλεία γεμάτα από φοιτητές και όχι μόνο.
Η γενέτειρα του αείμνηστου μουσικοσυνθέτη Μάνου Χατζιδάκι, η οικία του –ιστορικό διατηρητέο μνημείο-, το Σπίτι της Σκιάς του καλλιτέχνη Τριαντάφυλλου Βαΐτση, το πολύβουο παζάρι κάθε Σάββατο, η κεντρική πλατεία με το σήμα κατατεθέν της Ξάνθης – το Ρολόι-, πιο μακριά οι καπναποθήκες αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα, έρημες (με εξαίρεση κάνα δυο) υψώνουν την κορμοστασιά τους.
Παραδοσιακά σιροπιαστά γλυκά, γιορτές, ήθη και έθιμα, εκεί όπου η Δύση συναντάει την Ανατολή, στη γόησσα Ξάνθη!
Διασχίζεις την 28ης Οκτωβρίου, δρόμος εμπορικός με καταστήματα, ζαχαροπλαστεία, ξενοδοχεία, καφεκτοπεία και μαγαζάκια με ξηρούς καρπούς. Περνάς την πλατεία Ελευθερίας, συνεχίζεις φτάνεις στην κεντρική πλατεία Δημοκρατίας με το Ρολόι, το σιντριβάνι, τις καφετέριες, το δημαρχείο.
Ο δρόμος μετατρέπεται σε λιθόστρωτος, οδεύεις προς την Παλιά Πόλη και τα στενάκια της, δεξιά και αριστερά δρομάκια, λίγο πριν την πλατεία Αντίκα, αριστερά, είναι η Βενιζέλου (εκεί στο νούμερο 17 το σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι). Ευθεία η πλατεία Αντίκα γεμάτη καφέ, ταβερνάκια, ζαχαροπλαστεία και φαστ φουντ. Αριστερά, ‘χάνεσαι’ στα στενά της Παλιάς Πόλης, ευθεία φτάνεις ‘παραλία΄ με τα καφέ μπαρ της πόλης, γεμάτα μέρα νύχτα.
Στην πλατεία Εμπορίου η Πυροσβεστική – σημείο όπου κάθε Σάββατο γίνεται το υπαίθριο παζάρι-, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και η Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης, το θεματικό πάρκο «Λιμνιό», η γέφυρα Σαμακώβ και ο ποταμός Κόσυνθος. Κάπου εκεί και ο ‘Κήπος’ καφέ εστιατόριο με θέα στο ποτάμι και τραπεζάκια για το καλοκαίρι κάτω από τα πλατάνια. Και πίσω, τα «Παπάκια», μικρές λιμνούλες με πάπιες και χήνες, και από εκεί, μπλέκεσαι και πάλι στην γοητευτική Παλιά Πόλη της Ξάνθης.
Παλιά Πόλη
Η Παλιά Ξάνθη είναι το καλύτερο διατηρούμενο ιστορικό κέντρο της Βόρειας Ελλάδας. Στην Παλιά Πόλη υπάρχουν 1.200 χαρακτηρισμένα διατηρητέα κτίσματα. Από αυτά τα 140 χαρακτηρίζονται πολύ αξιόλογα, 130 αξιόλογα, 260 χαρακτηρίζονται ως ενδιαφέροντα.
Υπάρχουν διαδρομές μέσα στα δρομάκια της Παλιάς Πόλης όπου θα συναντήσετε τα σημαντικότερα μνημεία, θαυμάζοντας παράλληλα ενδιαφέροντα κτίρια. Η οικία του Μάνου Χατζιδάκι επί της Βενιζέλου και απέναντι η εκκλησία του Αγίου Βλασίου του 1828 σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής. Αριστερά πάνω, οι κατοικίες της οικογένειας Μιχάλογλου (Μιχαλογλέικα), συγκρότημα τεσσάρων κατοικιών του 1890, χτισμένων από τον ΒορειοΗπειρώτη καπνέμπορο Ιωάννη Μιχάλογλου, για τα παιδιά του.
Το δε Μουζαφέρ Μπέη, στην οδό Μάρκου Μπότσαρη 46, είναι ένα από τα παλαιότερα αρχοντικά της Ξάνθης, κτισμένο από τον Τούρκο καπνέμπορα Μπέη Μουζαφέρ μεταξύ 1850 – 1870. Τριώροφο κτίριο με συμμετρική διάταξη σε σχήμα Π.
Ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα σημεία της Παλιάς Πόλης, η πολυσύχναστη γωνία που είναι το Αρχοντικό Καλούδη Κουγιουμτζόγλου, στη διασταύρωση των οδών Αντίκα και Ορφέως.
Χτίστηκε το 1877 από τον καπνέμπορα Βασίλειο Κουγιουμτζόγλου με ρωμανικά και λόγια στοιχεία. Το κτίριο διαθέτει εξωτερικό ζωγραφικό διάκοσμο και ενδιαφέρουσες σιδεριές. Διαγωνίως, η Δημοτική Πινακοθήκη «Χρήστος Παυλίδης» και γύρω απ’ αυτά τα κτίρια καφέ μπαράκια.
Η Μητρόπολη Ξάνθης στην ομώνυμη πλατεία, κτίστηκε το 1839, είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική της ύστερης Οθωμανοκρατίας, με γυναικωνίτη και νεότερο νάρθηκα στη θέση παλιού ξύλινου. Ο ιερός Μητροπολιτικός ναός Τιμίου Προδρόμου κατασκευάστηκε από Ηπειρώτες μαστόρους και διαθέτει ενδιαφέροντα λιθανάγλυφα.
Το 1ο Δημοτικό Σχολείο (Ματσίνειος Σχολή) νεοκλασικό, λογίου ύφους κτίριο του 1863, δωρεά του εμπόρου και ευεργέτη Ξάνθης Μιχαήλ Ματσίνη (1802 – 1895) ενώ το Νηπιαγωγείο Στάλιου ιδρύθηκε το 1881 από τον Παναγιώτη Στάλιο, ένας από τους μεγαλύτερους καπνεμπόρους.
Το κτίριο Στάλιου στην ομώνυμη οδό στο νούμερο 13 είναι το πολυφωτογραφημένο σπίτι με κύριο χαρακτηριστικό του το ημικυκλικό σαχνισί. Πρόκειται για παραδοσιακή κατοικία του 1897 σε λαϊκό ύφος, με επιδράσεις από την αρχιτεκτονική της Β. Θράκης. Διαθέτει κυλινδρικής μορφής σαχνισί, πολλά παράθυρα και πλακόστρωτη αυλή σε 5 επίπεδα, απομονωμένη από τον εξωτερικό χώρο. Ήταν ζωγραφισμένο εξωτερικά με παγώνια και άνθη (στα κάτω διάχωρα του σαχνισιού) και εσωτερικά με γοργόνες.
Ο ναός του Ακάθιστου Ύμνου βρίσκεται στην οδό Υδραγωγείου και είναι η μοναδική εκκλησία στην Ελλάδα με αυτό το όνομα. Το δε σπίτι Σεραμέτη με το σομό χρωματισμό βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Φιλίππου και Πυγμαλίωνος Χρηστίδη (Δήμαρχος Ξάνθης 1936 – 1945). Στο σπίτι αυτό έζησε η γνωστή Θρακιώτισσα συγγραφέας και λαογράφος Κατίνα Βέικου – Σεραμέτη.
Οικία γέννησης Μάνου Χατζιδάκι
«Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη στην Ξάνθη, στην παραμυθένια Παλιά Πόλη, τη διατηρητέα» έτσι περιέγραφε τη γενέτειρά του ο Μάνος Χατζιδάκις στο αυτοβιογραφικό του κείμενο.
Το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Μάνος Χατζιδάκης βρίσκεται επί της οδού Βενιζέλου 17, έχει αναπαλαιωθεί και λειτουργεί ως Πολυχώρος Τέχνης και Σκέψης. Οι ώρες επίσκεψης για το κοινό είναι Δευτέρα – Παρασκευή 08.00 – 15.00.
Για την ιστορία, το κτίριο χτίστηκε το 1897 ως κατοικία του Εβραίου Ισαάκ Δανιέλ, εμπόρου φύλλων καπνού. Είναι τριώροφο, περίπου 1.200 τ.μ., και έχει πολλά ρυθμολογικά και τυπολογικά στοιχεία από το νεοκλασικισμό του 19ου αιώνα.
Παζάρι Ξάνθης
Κάθε Σάββατο, στην περιοχή όπου βρίσκεται η Πυροσβεστική, ξεδιπλώνεται το φημισμένο παζάρι της Ξάνθης. Από ρούχα και είδη σπιτιού, μέχρι φρούτα και λαχανικά, τρόφιμα και αρωματικά βότανα, χαλιά και υφάσματα, όλα στο παζάρι της Ξάνθης, και φυσικά, μην ξεχνάτε τα… παζάρια στις τιμές!
Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης
Tο Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης ιδρύθηκε από την Φιλοπρόοδο Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ), η οποία παράλληλα πραγματοποιεί ποικίλες δράσεις κατά τη διάρκεια όλο του χρόνου. Το λαογραφικό μουσείο στεγάζεται στα εντυπωσιακά αρχοντικά Κουγιουμτζόγλου και Καλούδη και πραγματικά αξίζει να αφιερώσετε χρόνο για να το επισκεφτείτε.
Εν συντομία, στο ισόγειο του μουσείου παρουσιάζεται η περίοδος ακμής στην Ξάνθη, στον πρώτο όροφο υπάρχει αναπαράσταση υπνοδωματίου του ’30 ενώ είναι και το γραφείο της Ξανθιώτισσας συγγραφέως Κατίνας Βέικου – Σεραμέτη, στο δε υπόγειο εκτίθενται εκθέματα από την καθημερινή ζωή υπαίθρου και από την εργατική τάξη των αρχών του 20ου αιώνα. Στην αυλή είναι δυο χαμάμ (ένα αντρικό και ένα γυναικείο) καθώς και το εκκλησάκι των Αγίων Ακινδύνων.
Το μουσείο λειτουργεί Τρίτη – Κυριακή 09.00 – 14.30, και ως οικονομική ενίσχυση του μουσείο η είσοδος είναι 2 ευρώ και 1 ευρώ το μαθητικό (τηλ. 25410 25421, www.fex.org.gr).
Δημοτική Πινακοθήκη «Χρήστος Παυλίδης»
Στην Παλιά Πόλη, η δημοτική πινακοθήκη βρίσκεται απέναντι από το αρχοντικό Καλούδη και στεγάζεται σε διώροφο κτίσμα μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, από τα παλαιότερα της πόλης. Χαρακτηριστικά τα σαχνισιά του κτίσματος ενώ στο εσωτερικό του υπάρχει πλούσιος ξύλινος και ξυλόγλυπτος διάκοσμος. Στον 1ο όροφο της Πινακοθήκης λειτουργεί η μόνιμη συλλογή του Ξανθιώτη ζωγράφου Χρήστου Παυλίδη. Ώρες λειτουργίας Δευτέρα – Παρασκευή 08.00 – 14.30, απόγευμα Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 18.00 – 20.30, Σάββατο 10.00 – 14.00.
Πλατεία Δημοκρατίας
Η Κεντρική Πλατεία περιτριγυρισμένη από καφετέριες και ζαχαροπλαστεία, ξεχωρίζει με το σιντριβάνι της και βεβαίως το Ρολόι της, χτισμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Στην πλατεία βρίσκεται το δημαρχείο της Ξάνθης, ενώ από κει ξεκινάει ο λιθόστρωτος δρόμος Αγίου Κωνσταντίνου με εμπορικά καταστήματα, ιστορικά ζαχαροπλαστεία και ταχυφαγεία που οδηγεί προς την Παλιά Πόλη.
Σε απόσταση αναπνοής από την Πλατεία Δημοκρατίας, το δικαστικό μέγαρο και δίπλα η εκκλησία της του Θεού Σοφίας.
Περιοχή των καπναποθηκών
Η περιοχή των καπναποθηκών -ένα σημαντικό σε έκταση και αξία τμήμα της πόλης-, είναι συνδεδεμένη άμεσα με την οικονομική άνθηση της Ξάνθης στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η περιοχή των καπναποθηκών, απέναντι από το αθλητικό κέντρο «Φίλιππος Αμοιρίδης» κοντά στην πλατεία Ελευθερίας, σώζεται σε ικανοποιητικό βαθμό ως πολεοδομικός ιστός και ως κτιριακό απόθεμα και αποτελεί ένα από τα καλύτερα υφιστάμενα σύνολα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Μια από τις καπναποθήκες στεγάζει το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Όσον αφορά το καπνεμπόριο, ο καπνός στο β’ μισό του 19ου αιώνα αναδεικνύει μια νέα μεγαλοαστική τάξη που αποτελείται από ασφαλιστές, τραπεζίτες και κυρίως καπνεμπόρους. Οι 6.000 περίπου καπνεργάτες της πόλης αποτελούν την κινητήρια δύναμη που ανέδειξε τον τόπο, δουλεύοντας για περισσότερες από 12 ώρες την ημέρα. Η πρώτη κρίση στις τάξεις των καπνεργατών ήρθε με την αυτοματοποίηση της παραγωγής τσιγάρων. Η χρήση της τσιγαροποιητικής μηχανής, όπου η πρώτη ήρθε στην Ελλάδα το 1895, δημιουργεί το πρώτο μεγάλο κύμα ανέργων σε μια εποχή όπου ο καπνός ήταν η κύρια επαγγελματική δραστηριότητα.
Μοναστήρια και εκκλησίες
-Η Μονή της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας ή Σαμακωβιανής ή Χαλκιώτισσας ατενίζει από το λόφο την πόλη της Ξάνθης. Κάτω από την κόγχη του ιερού βήματος σώζεται η κρύπτη που ανάγεται στα 1000 – 1100 μ.Χ. Στη μονή στεγάζεται το εκκλησιαστικό μουσείο με άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη και κειμήλια του 17ου αιώνα, αγιογραφίες, κ.α. Γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο. Ώρες επίσκεψης 09.00 -13.00 και 16.00 – 18.00 (τηλ. 25410 29799).
– Η μονή Παναγίας Καλαμούς χτίστηκε κατά τους χρόνους της εικονομαχίας ενώ η σημερινή της μορφή δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Η μονή Παναγίας Καλαμούς οφείλει το όνομα της στο γεγονός ότι η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε μέσα σε καλαμιές (τηλ. 25410 29899).
-Ο ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στην Παλιά Πόλη, στη διασταύρωση των οδών Ευρυπίδη και Ορφέως, είναι η πιο παλιά εκκλησία της πόλης. Κτίστηκε το 1700, το 1747 μια φωτιά την έκαψε ολοσχερώς και ξαναχτίστηκε το 1834. Ονομάζεται και Καβάκι, γιατί όταν επί Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι απαγόρευαν το κτίσιμο καμπαναριών, ο ιερέας μαζί με τους κατοίκους στερέωσε την καμπάνα της εκκλησίας σε μερικά καβάκια (λεύκες) που βρίσκονταν δίπλα σ’ αυτή.
Τοπικά προϊόντα/γεύσεις
Καριόκες Ξάνθης και σαραγλί, τουλούμπες και ραβανί, σουτζούκ και ραχάτ λουκούμ, γαλακτομπούρεκο και σαλιγκάρι μπακλαβάς, φωλιές με λευκή σοκολάτα και καζάν ντιπί, είναι μερικά από τα φημισμένα σιροπιαστά γλυκά της Ξάνθης. Είναι και οι ξηροί καρποί και τα λουκούμια, και βεβαίως τα σουτζουκάκια και τα υπόλοιπα κρεατικά, οι μεζέδες και τα τσίπουρα, οι τζιγεροσαρμάδες και το γιαουρτλού.
*
–Από τις 7 Δεκεμβρίου και επί ένα μήνα, η κεντρική πλατεία της Ξάνθης, ‘ντύνεται’ στα γιορτινά με χριστουγεννιάτικο διάκοσμο, παγοδρόμιο, ξύλινα σπιτάκια κ.ά. ενώ θα υπάρχει και τρενάκι για βόλτα στην χριστουγεννιάτικα διακοσμημένη πόλη.
– Πασίγνωστο βεβαίως είναι το Ξανθιώτικο καρναβάλι, από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας, με εκδηλώσεις, παρελάσεις, καρναβαλιστές, το κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου κ.ά. Και οι «Γιορτές της Παλιάς Πόλης» κάθε χρόνο το Σεπτέμβριο με πληθώρα πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Tips
-O ποταμός Κόσυνθος ρέει αποκλειστικά μέσα στα όρια του ελληνικού εδάφους. Πηγάζει από τις κορυφές τις Κούλας (κεντρική Ροδόπη) διασχίζει τα Πομακοχώρια, περνά από τον παραδοσιακό οικισμό της Ξάνθης και, αφού ανοιχτεί στην πεδιάδα, εκβάλλει στα βορειοδυτικά της λίμνης Βιστωνίδας. Το όνομα του ποταμού Κόσυνθου στα αρχαία χρόνια ήταν Κοσσινίτης.
–To Παλιό Δημαρχείο στεγαζόταν στην Παλιά Πόλη, έως το 2013, στο αρχοντικό ενός Ξανθιώτη καπνέμπορα. Αστική αρχοντική κατοικία, κτισμένη γύρω στο 1880 από τον καπνέμπορο Μωυσή.
– Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας βρίσκεται στην έξοδο της Ξάνθης προς Πόρτο Λάγος και Κομοτηνή και εκεί θα δείτε αντιπροσωπευτικά δείγματα ζώων, πουλιών και ερπετών από την ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης. Ώρες λειτουργίας Δευτέρα – Παρασκευή 07.00 – 15.00, εκτός αργιών (τηλ. 25410 21212).
-Όσον αφορά το όνομα της πόλης, σύμφωνα με παραδόσεις, κατά μια εκδοχή προέρχεται από την ωραία Ξάνθη, μία από τις κόρες του Ουρανού, αδελφή της Ρέας, της Θέμιδος και του Κρόνου. Η δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα της έδωσε η ακαταμάχητη αμαζόνα Ξάνθη, όμορφη και γοργή ως προς το βλέμμα, το περπάτημα και τον καλπασμό. Μια τρίτη εκδοχή για την ονομασία της πόλης είναι να προέρχεται από ένα άλογο του Διομήδη, τον Ξάνθο. Εκατοντάδες χρόνια αργότερα, ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων, το 76 π.Χ., στο έργο του «Γεωγραφικά» την αναφέρει ως πόλη Ξάνθεια, ενώ ο Εκαταίος (560 – 490 π.Χ.) αναφέρει το λαό των Ξάνθων.
