Με σπάσιμο των μπότηδων και τη ρήψη ρουκετών, κάψιμο του Ιούδα και τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών, εορτάζεται ανά την Ελλάδα η μεγαλύτερη εορτή της Ορθοδοξίας, το Πάσχα.
ΝΤΕΠΥ ΧΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ (hiotopoulou@gmail.com)
Το Μεγάλο Σάββατο, τελευταία μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας και της Σαρακοστής, είναι αφιερωμένη στην ταφή και την κάθοδο του Χριστού στον Άδη. Το πρωί εορτάζεται στην εκκλησία η πρώτη Ανάσταση, ο Εσπερινός της Κυριακής του Πάσχα όπου ψάλλεται το «ἀνάστα, ὁ Θεός, κρίνων τὴν γῆν, ὅτι σὺ κατακληρονομήσεις ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι». Τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή του Πάσχα ψάλλεται το Χριστός Ανέστη, χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες και στη συνέχεια τελείται ο Όρθρος και η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα.
Ας δούμε διάφορα έθιμα ανά την Ελλάδα.
Κέρκυρα
Το Μεγάλο Σάββατο, στις 6 το πρωί, στο ναό της Φανερωμένης (Παναγία των Ξένων) στην Πλακάδα του Αγίου, πραγματοποιείται το έθιμο του σεισμού, ως αναπαράσταση του σεισμού μετά την Ανάσταση του Χριστού, που περιγράφεται στο Ευαγγέλιο.
Στις 9.00 π.μ. ξεκινά από το δημαρχείο η περιφορά του επιταφίου και η λιτανεία Αγ. Σπυρίδωνα, στις 11.00 π.μ., γίνεται η Πρώτη Ανάσταση με τη ρίψη των μπότηδων. Την ίδια ώρα, στην «Πίνια», το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης πραγματοποιείται το έθιμο της «μαστέλας». Ένα μισοβάρελο στολίζεται με μυρτιές και κορδέλες και οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν μέσα κέρματα «για το καλό».
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στον καθεδρικό καθολικό ναό (Duomo) πραγματοποιείται η ακολουθία της Αναστάσεως, στις 22.00, υποδοχή του Αγίου Φωτός στο Λιστόν, στις 23.00, έναρξη μεσονυχτίου στο ναό της Αγ. Παρασκευής, στις 23.45, μετάβαση στην Ανω Πλατεία για την τελετή της Αναστάσεως που γίνεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα και κορυφώνεται με τη ρίψη πυροτεχνημάτων και τη συνοδεία των φιλαρμονικών.
Ανήμερα του Πάσχα γίνονται περιφορές της εικόνας της Ανάστασης, από τις 7.15 π.μ. ώς τις 6 το απόγευμα.
Ζάκυνθος
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, στις 23.15, αρχίζει η Ακολουθία στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Διονυσίου και ένα τέταρτο πριν από τα μεσάνυχτα ξεκινά η αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στο ναό του Αγίου Λαζάρου.
Χίος
Στο πέμπτο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας, τη Χίο, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει στο χωριό Βροντάδος ο ρουκετοπόλεμος, έθιμο το οποίο έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για την ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου και την Παναγία Ερυθιανή, οι οποίες βρίσκονται σε απόσταση 400 μέτρων.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, την ώρα που θα ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» ξεκινά ο ρουκετοπόλεμος, όπου τα πυρά διασταυρώνονται, δημιουργώντας φαντασμαγορικό θέαμα. Την Κυριακή του Πάσχα, οι ρουκετατζήδες επισκέπτονται τις αντίπαλες εκκλησίες για να κάνουν αυτοψία στις ζημιές.
Φολέγανδρος
Επί τρεις μέρες, στο κυκλαδίτικο νησί, τόσο οι ντόπιοι όσο και οι επισκέπτες, γιορτάζουν τα πασχαλιάτικα έθιμα με την περιφορά της εικόνας της Παναγίας σ’ όλα τα σπίτια του νησιού.
Το βράδυ της Ανάστασης ο κόσμος συγκεντρώνεται στην πλατεία Ντουνάβηδων, στην Χώρα, στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου, και με το που ψάλλει ο παπάς το «Χριστός Ανέστη», εκτοξεύονται αμέτρητα βεγγαλικά.
Την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει το έθιμο, από το ναό της Παναγίας, που είναι σκαρφαλωμένος πάνω στο βράχο, στην Χώρα. Ξεκινάει η πομπή με την εικόνα της Παναγίας, το λάβαρο της Ανάστασης και το εξαπτέρυγο με τον πάτερ να συνοδεύεται από τους κατοίκους του νησιού και τους επισκέπτες. Όλη μέρα, οι κάτοικοι της Φολεγάνδρου, έχουν τα σπίτια τους ανοιχτά, για όλον τον κόσμο, και υποδέχονται την εικόνα της Παναγίας, με τη συνοδεία βεγγαλικών και τουφεκιών στον αέρα. Η επίσκεψη στα σπίτια συνοδεύεται και από κεράσματα, από ρακή, μελόπιτες και γαλατόπιτες, και ένα σωρό άλλα κεράσματα.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, στο Κάστρο -τον μεσαιωνικό οικισμό του νησιού-, γίνεται η περιφορά της εικόνας, η οποία συνοδεύεται από χιλιάδες βεγγαλικά και κροτίδες. Στη δύση του ηλίου, η πομπή θα καταλήξει στο Καλντερίμι – το φημισμένο σοκάκι της Χώρας- και θα παραδώσει την εικόνα στους κατοίκους της Άνω Μεριάς όπου και μεταφέρεται, πάντα με τα πόδια, στον οικισμό, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, ξεκινάει η περιφορά της εικόνας της Παναγίας στα σπίτια, πάλι με κεράσματα, και στη δύση του ηλίου η εικόνα θα παραδοθεί και πάλι στους κατοίκους της Χώρας, όπου και θα διανυκτερεύσει στην εκκλησία της Παντάνασσας, στο Κάστρο.
Την τρίτη – και τελευταία- ημέρα του πασχαλιάτικου εθίμου της Φολεγάνδρου, η εικόνα κατευθύνεται στον Πετούση και στο Λιβάδι, ευλογούνται σπίτια, χωράφια, τυροκομεία και συνεχίζει για τον Καραβοστάση, το λιμάνι του νησιού. Εφόσον ο καιρός το επιτρέπει, η εικόνα επιβιβάζεται σε καΐκι και κάνει μια σύντομη διαδρομή στους κοντινού όρμους. Την Τετάρτη, το πρωί η εικόνα επιστρέφει στο μοναστήρι της Παναγίας, όπου και παραμένει μέχρι το επόμενο Πάσχα.
Αρναία
Στην γραφική Αρναία, στην ορεινή Χαλκιδική, την Κυριακή του Πάσχα, στην κεντρική πλατεία της Αρναίας αναβιώνει το έθιμο «Πασχαλιάτικο κιόσκι», κατά το οποίο κάτοικοι του χωριού προσφέρουν στους διερχόμενους κόκκινα αβγά, τσουρέκια και πίτες και τους εύχονται «Χριστός Ανέστη» και «Χρόνια Πολλά».
Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο «Καντάρι», όπου στον πλάτανο της πλατείας κρεμούν ένα καντάρι και ζυγίζονται αυτοί που έχουν πολλά κιλά. Με το συγκεκριμένο έθιμο τα παλιά χρόνια μπορούσαν να καταλάβουν ποιοι έκαναν πραγματικά νηστεία τη Σαρακοστή και ποιοι όχι.
Την τρίτη ημέρα του Πάσχα αναβιώνει στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία ο «Κούτσμανους». Από την πλατεία της Αρναίας, οι συμμετέχοντες στο έθιμο, ντυμένοι με παραδοσιακές στολές και ως καβαλάρηδες που φέρουν οπλισμό, κατευθύνονται προς τον Προφήτη Ηλία. Γίνεται περιφορά των εικόνων και ξεκινάει ο χορός «Κούτσμανους». Ακολουθεί σκοποβολή με στόχο τα κόκκινα αβγά, τα οποία παλιά κρεμούσαν στα δέντρα. Αφού ολοκληρωθεί η βολή, κατηφορίζουν στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Άλλο ένα έθιμο που αναβιώνει την ίδια μέρα είναι η «Σουσαρίτσα», όπου οι συμμετέχοντες κρατούν από ένα κόκκινο αβγό και διαγωνίζονται στο ποιος θα κυλήσει το αβγό πάνω στο γρασίδι χωρίς να το σπάσει. Νικητής είναι αυτός που θα πάει το αβγό πιο μακριά.
Λιβαδειά
Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού και η «τσίκνα» απλώνεται και πέρα από την πόλη και καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Οι κάτοικοι της πόλης μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως.
Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά, η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας, προσφέρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και στους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.
Ερμιόνη – Πόρτο Χέλι
Στην Ερμιόνη, στην ανατολική Πελοπόννησο, ανήμερα της Κυριακής του Πάσχα, στο λιμάνι της μαζεύεται πλήθος κόσμου για να θαυμάσει το έθιμο το Κάψιμο του Ιούδα που γίνεται μέσα στη θάλασσα. Υπό τους ήχους μουσικής, βάρκες με φωτοβολίδες πλημμυρίζουν το λιμάνι και μία από αυτές προσεγγίζει το μικρό πλοιάριο που είναι κρεμασμένο το ομοίωμα του Ιούδα. Το θέαμα συνοδεύεται από εντυπωσιασκά βεγγαλικά.
Στο Πόρτο Χέλι την Κυριακή του Πάσχα, το βράδυ ο κόσμος μαζεύεται στο λιμάνι όπου και εκεί αναβιώνει το έθιμο το Κάψιμο του Ιούδα, μέσα στη θάλασσα. Το έθιμο συνοδεύουν χορευτικά και πυροτεχνήματα.
