Οδός Αρχαιολογικού Μουσείου 30, στη Θεσσαλονίκη, Κυριακή πρωί, στο προαύλιο του Γενί Τζαμί – του παλιού δηλαδή αρχαιολογικού μουσείου της πόλης.
Εκεί όπου σιγά σιγά μαζεύονταν οι ενδιαφερόμενοι, νέοι και λίγο μεγαλύτερης ηλικίας, που ήθελαν να ξεναγηθούν σ’ αυτό το σημαντικό μνημείο, της περιόδου της Τουρκοκρατίας, το Γενί Τζαμί (Νέο τζαμί).
Της Ντέπυς Χιωτοπούλου (hiotopoulou@gmail.com)
Χτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι και ήταν το τζαμί των εξισλαμισθέντων Εβραίων τη πόλης, τους επονομαζόμενους Ντονμέδες*.
Συνδυάζει το μουσουλμανισμό με τον εβραϊσμό, είναι ένας συνδυασμός τζαμιού και συναγωγής, ενημέρωνε τους παρευρισκόμενους η ξεναγός Ράνια Πεχλιβανίδου, συμπληρώνοντας πως το συγκεκριμένο τζαμί είναι το μόνο που χτίστηκε εκτός τειχών, εκτός του ιστορικού κέντρου της πόλης.
Βεβαίως, η θέση στην οποία χτίστηκε, στην ανατολική πλευρά της οδού Βασιλίσσης Όλγας, δεν είναι τυχαία, αφού εκεί κοντά ήταν η συνοικία Χαμιντιέ, η περίφημη συνοικία των Εξοχών, όπου οι Σεφαραδίτικες Εβραϊκές οικογένειες είχαν τα εξοχικά τους.
Το κτίριο συνδυάζει τη μουσουλμανική παράδοση με τον αρχιτεκτονικό συρμό του καιρού του (εκλεκτιστικά στοιχεία που χρησιμοποίησε ο Βιταλιάνο Ποζέλι και σε άλλα κτίριά του, που σώζονται στην πόλη, όπως στο Διοικητήριο, το κτίριο της παλιάς Φιλοσοφικής, το Γ’ Σώμα Στρατού, τη βίλα Αλλατίνι κ.ά.).
Χρησίμευε ως τόπος λατρείας για τους Εβραίους που είχαν εξισλαμιστεί, τους επονομαζόμενους Ντονμέδες (Dönme/Donmeh).
Το τζαμί σαν δημιούργημα της κοσμοπολίτικης περιόδου της οθωμανικής αρχιτεκτονικής είναι ένα τυπικό δείγμα εκλεκτικισμού με κυρίαρχα μορφολογικά στοιχεία Αναγέννησης και Baroque, χωρίς να λείπουν οι βυζαντινές, ισλαμικές και νεοκλασικές επιδράσεις, και όλα αυτά ιδωμένα με μια έντονα διακοσμητική διάθεση κυρίαρχη στη δυτική αρχιτεκτονική των αρχών του αιώνα. Είναι ένας όγκος στατικός, ομαλός, γεωμετρικός, που προκαλεί μια δυνατή εντύπωση προερχόμενη από την κατασκευαστική του σταθερότητα και τη συμμετρία που χαρίζουν οι καθαρές γεωμετρικές φόρμες.*1
Έχει δύο ορόφους, ο δε μιναρές του υπήρχε μέχρι το 1923 ενώ στο ηλιακό ρολόι που βρίσκεται στον μεσημβρινό τοίχο του τζαμιού αναγράφεται «γυρίστε τα ρολόγια σας 10 λεπτά πίσω». Μεταξύ άλλων, οι Ντονμέδες, ζούσαν σε κλειστές κοινωνίες, παντρευόντουσαν μόνο μεταξύ τους, έθαβαν τους νεκρούς τους σε ξεχωριστά κοιμητήρια, διατηρούσαν τα δικά τους έθιμα κ.ά. Λέγεται, ότι σταματούσαν το Ραμαζάνι 5 λεπτά νωρίτερα από την επίσημη λήξη του. Σήμερα, στη Θεσσαλονίκη, δεν υπάρχει κοινότητα Ντονμέδων.
Η ξεναγός Ράνια Πεχλιβανίδου μπροστά από το ηλιακό ρολόι.
Μετά την ανταλλαγή (1922) και μέχρι τις αρχές του 1925 στέγασε πρόσφυγες (από το 1923 μέχρι το 1928 η Θεσσαλονίκη φιλοξένησε περίπου 100.000 πρόσφυγες) και από το 1925 έως το 1963 χρησιμοποιήθηκε ως αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.
Σήμερα το Γενί Τζαμί – παλιό αρχαιολογικό μουσείο- είναι εκθεσιακός χώρος του δήμου Θεσσαλονίκης.
Στο δε προαύλιό του φυλάσσεται πλούσια συλλογή μαρμάρινων γλυπτών της Ρωμαϊκής εποχής και των πρωτοχριστιανικών χρόνων (σαρκοφάγοι, επιτύμβια, ανάγλυφα, τιμητικές και ταφικές στήλες κ.λ.π.) από ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη.
Μία ώρα και κάτι διήρκησε η ξενάγηση, όπου ακούστηκαν πολλά και πολύ ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα.
«Καλά είναι αυτά που διαβάζετε, αλλά καλύτερα είναι να τα βλέπετε και μέσα από τα δικά σας μάτια» είπε η Ράνια Πεχλιβανίδου, στην ομάδα που συμμετείχε στην ξενάγηση, στο Γενί Τζαμί, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Ξεναγών. Και πολύ σημαντικό, που έρχονται και τα βλέπουν και οι ξένοι βεβαίως!
Την ευχαρίστησαν, την αποχαιρέτησαν και ο καθένας πήρε τον δικό του…δρόμο!
Info
-*Ως Ντονμέ (Dönme), επίσης Ντονμέχ ή αλλιώς Σαββατιανοί, ονομάζονταν κυρίως οι εξισλαμισμένοι Εβραίοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά τον 17ο αιώνα αναπτύχθηκε μεσσιανικό κίνημα στις εβραϊκές κοινότητες της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας, που οδήγησε σε ακραίες μαζικές εκδηλώσεις. O Σαμπατάι Ζεβί, αν και υποσχέθηκε να εκπληρώσει τις μεσσιανικές προσδοκίες των Εβραίων της εποχής του, εντέλει υπό την απειλή του θανάτου ασπάστηκε το Ισλάμ. Παρόλο που οι οπαδοί του αλλά και καθοδηγητές αυτού του μεσσιανικού κινήματος υπέστησαν σοκ με τη μεταστροφή, συνέχισαν να πιστεύουν στη Δευτέρα Παρουσία σε όλη τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα, φέρνοντας το κίνημα ως τις παρυφές του 20ου αιώνα. Το 1924 αναγκάστηκαν, ως ανταλλάξιμοι, να μεταναστεύσουν στην Κωνσταντινούπολη. Διατήρησαν πολλά ιουδαϊκά έθιμα και ακολούθησαν έναν ιδιαίτερο δρόμο στους κόλπους του Ισλάμ, μη γενόμενοι αποδεκτοί από τον ορθόδοξο μουσουλμανικό κόσμο ως αυθεντικοί μουσουλμάνοι. Διατήρησαν σχέσεις με πολλές εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης και συμμετείχαν ενεργά στο κίνημα των Νεοτούρκων.
Στη Θεσσαλονίκη σώζεται σήμερα το Τζαμί των Ντονμέ, γνωστό ως Γενί Τζαμί, καθώς και οι βίλες των Αχμέτ και Μεχμέτ Καπαντζή, πλουσίων εμπόρων οι οποίοι ανήκαν στην κάστα. Στη Βίλα Καπαντζή (Λεωφ. Βασιλίσσης Όλγας 108) στεγάζεται σήμερα το Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης.
-Σεφαρδίτες, Σεφαραδίτες, Σεφάρδοι ή Σεφαρντίμ αποκαλούνται τα μέλη της Εβραϊκής υποομάδας, η οποία προσδιορίζεται σε αντιδιαστολή με τους Ασκεναζίτες (Ασκεναζείμ) ή/και τους Μιζραχίτες (Μιζραχείμ) Εβραίους. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τη λέξη Σεφεράδ, που αποτελεί την παλιά βιβλική ονομασία της εβραϊκής γλώσσας για την Ισπανία. Μιλούσαν τη Λατίνο, μια διάλεκτο Καστιλλιάνικων ισπανικών με πολλά εβραϊκά στοιχεία.
-*1 Πολύ ενδιαφέρουσα η μεταπτυχιακή διατριβή της Α.Α. Κόνσουλα η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού, με κατεύθυνση Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων, της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σκοπός της διατριβής ήταν η τρισδιάστατη αποτύπωση στο Γενί Τζαμί Θεσσαλονίκης (Πρώην Αρχαιολογικό Μουσείο).
Tips
- Το Γενί τζαμί βρίσκεται στην οδό Αρχαιολογικού Μουσείου 30, στα ανατολικά της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας (τηλ. 2310 857978).
- Αυτή την εποχή στο Γενί Τζαμί φιλοξενείται ομαδική έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Νέες κωδωνοφορίες», στο πλαίσιο του 3ου Ευρωπαϊκού φεστιβάλ κωδωνοφορίας. Λειτουργία έκθεσης, Τρίτη- Παρασκευή: 10.00- 18.00, Σάββατο: 11.00- 15.00. Έως 12 Μαρτίου. (Παραγωγή Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης).
